Akademik Proje Yazımında Analiz Terimlerinin Kullanımı

Akademik projelerde analitik dil, yalnızca teknik bir jargon değildir; kanıtın mantığını açık eden bir mimaridir. “Anlamlılık”, “etki büyüklüğü”, “güven aralığı”, “varsayım”, “model uyumu”, “heterojen etki”, “robust standart hata” gibi kavramlar okura, kullanılan yöntemin sınırlarını, gücünü ve neyin gerçekten kanıtlandığını gösterir. Bu yazıda; tez, TÜBİTAK/AB projesi, kurum içi Ar-Ge raporu veya fon başvurusu hazırlarken analiz terimlerinin doğru, tutarlı ve ikna edici kullanımını uçtan uca işliyoruz. Amacımız, okurun ve hakemin kafasındaki üç soruya açık yanıt vermek:

1. Ne yaptınız? (tasarım–veri–model),

2. Ne buldunuz? (tahmin–etki büyüklüğü–belirsizlik),

3. Neyden eminsiniz, neyden değilsiniz? (varsayımlar–duyarlılık–sınırlılıklar).

Metnin geri kalanında 15+ alt başlık boyunca terimlerin doğru tanımı, yanlış kullanımı, örnek cümle şablonları, rapor tabloları ve uygulamalı vakalarla ilerleyeceğiz.

---

1) Hipotez, Araştırma Sorusu ve Beklentiler: Dilden Başlayan Netlik

• Araştırma sorusu tanımlayıcı veya nedensel olsun, ölçülebilir ve test edilebilir bir biçimde yazılmalıdır.

• Hipotez (H1/H0) dilinde “daha yüksektir/azdır/farklıdır” gibi yön belirten ifadeler tercih edin.

• Beklenti ile hipotezi karıştırmayın: “Ön-test kontrol edildiğinde müdahalenin son-test ortalamasını artırmasını bekliyoruz (H1: β_treat > 0).”

Hatalı kullanım: “Müdahalenin pozitif etkisi vardır.” (Hangi ölçekte? Ne kadar? Hangi varsayımla?)
Doğru şablon: “Müdahale, son-test puanını ortalama 3.0 puan (d≈0.28) artıracaktır; %95 GA [1.1, 5.3] beklentisiyle.”

---

2) Örneklem, Güç (Power) ve Hata Türleri: Anlamlılığın Zeminini Yazmak

• Tip I hata (α): Yanlış olumlu risk; proje planında önceden belirtilir.

• Güç (1−β): Gerçek bir etkiyi bulabilme olasılığı; hedeflenen etki büyüklüğü ve GA genişliği üzerinden raporlayın.

• Eşitlik vs eşdeğerlik/noninferiority: “Fark vardır” demekle “en az mevcut kadar iyidir” demek farklıdır.

Cümle şablonu: “Örneklem büyüklüğü, d=0.25 etkiyi %80 güç ve α=0.05 ile yakalayacak şekilde planlanmıştır; beklenen GA yarı genişliği ≤0.10.”

---

3) Varsayımlar: Modelin Sessiz Şartlarını Görünür Kılmak

Her modelin açık veya örtük varsayımları vardır (normallik, bağımsızlık, homojenlik, doğrusal ilişki, proportional odds, vb.).

• Terimler: normallik, homoskedastisite, bağımsızlık, collinearity, proportional odds, parallel slopes, ICC.

• Rapor: “Kalan hatalarda örüntü yoktur; Breusch–Pagan p=.21. Çoklu bağlantı VIF < 2.0.”

Yanlış: “Varsayımlar sağlandı.”
Doğru: “Artıklar–uyum grafikleri ve Shapiro–Wilk sonuçları normalliğe ciddi aykırılık göstermedi (p=.07); robust SE duyarlılık analizi eklendi.”

---

4) Betimleyici İstatistikler: Rakamların İlk Hikâyesi

• Ort., SS, medyan, IQR, oran terimlerini doğru kullanın.

• Karşılaştırma öncesi denge tablosu verin: grup sayıları, ön-test ortalamaları, standartlaştırılmış fark.

• Cümle şablonu: “Müdahale grubunda n=480, kontrol n=472; ön-test ortalamaları 76.2±9.3 ve 76.1±9.0 (std. fark = 0.01).”

---

5) Anlamlılık (p) vs Belirsizlik (GA): İkiliyi Düzgün Anlatmak

• p-değeri: Verinin H0 altında görülme olasılığı olup, etki büyüklüğünü ölçmez.

• Güven aralığı (GA): Tahminin belirsizliğini verir; aralık dili kullanın.

• Cümle şablonu: “Ortalama fark 3.2 puan, %95 GA [1.1, 5.3], p=.004.”

• Yorum şablonu: “GA alt sınırı pratik eşik olan 2 puanı aşıyor; sonuç pratik olarak anlamlı.”

---

6) Etki Büyüklüğü: “Ne Kadar?” Sorusunun Resmi

• Sürekli sonuçlar: Cohen’s d, Hedges g, η²/ω².

• İkili sonuçlar: OR, RR, risk farkı (mutlak fark) ve NNT.

• Cümle şablonu: “Etki büyüklüğü d=0.28 (küçük–orta), NNT≈17 (temel olasılık %62).”

---

7) Kovaryatlı Karşılaştırmalar: ANCOVA, Karma (Mixed) ve GEE

• ANCOVA: Sonuç ~ grup + ön-test (+ tabakalar).

• Karma model: (1|küme) ve gerekirse rastgele eğimler; ICC raporlayın.

• GEE: Marjinal (population-averaged) etkiler; robust SE.
  Cümle şablonu: “Karma modelde ICC=.08; müdahale katsayısı β=3.2 [1.1, 5.3].”

---

8) Kategorik Veri Terimleri: 2×2’den Ordinale

• Ki-kare, Fisher, Cramer’s V: İlişki ve gücün ölçümü.

• Lojistik, ordinal lojistik (proportional odds), multinomial: Doğru bağlamı verin.

• Cümle şablonu: “Ayarlı lojistikte aOR=1.31, %95 GA [1.06, 1.61]; AME=+0.07 yüzde puan.”

---

9) Çoklu Karşılaştırmalar: Aile Tanımı ve Düzeltme Dili

• Aile içi hata: Aynı hipotez ailesinde birden çok test.

• Düzeltmeler: Holm, Bonferroni, FDR (Benjamini–Hochberg).

• Cümle şablonu: “İkincil sonuçlarda FDR uygulandı; q<.05 eşiği kullanıldı.”

---

10) Model Uyum ve Tanılama: CFI/TLI/RMSEA’dan ROC/AUC’ye

• DFA/SEM: CFI, TLI, RMSEA [GA], SRMR.

• Lojistik: AUC/ROC, kalibrasyon eğrisi, Hosmer–Lemeshow.

• Regresyon: Artık–uyum grafikleri, VIF.
  Cümle şablonu: “Model uyumu CFI=.95, TLI=.94, RMSEA=.052 [ .045, .059 ]; AUC=.81, kalibrasyon iyi.”

---

11) Heterojen Etkiler ve Etkileşim: “Kim İçin Daha Etkili?”

• Etkileşim terimi (treat×SES) veya katmanlı (CMH) analiz.

• Forest grafiği ile alt gruplar ve GA’lar.
  Cümle şablonu: “Düşük SES’te d=0.40, yüksek SES’te d=0.12; etkileşim β=−2.1 [−3.9, −0.3].”

---

12) Eksik Veri ve Atama Terimleri: MCAR, MAR, MNAR—MI/FIML

• MCAR/MAR/MNAR ayrımını açık yazın.

• MI (m≥20), FIML, pattern-mixture duyarlılık.
  Cümle şablonu: “Eksikler MAR varsayımıyla m=20 MI ile atandı; sonuçlar liste-bazlı analizle tutarlı.”

---

13) Nedensel Terimler: DAG, Karıştırıcı, Aracı, Uplift

• DAG ile hangi değişkenlerin kontrol edileceğini gerekçelendirin; kollider kontrolünden kaçının.

• Aracılık: Dolaylı etki; bootstrap GA.

• Cümle şablonu: “DAG, ön-test ve SES’in karıştırıcı olduğunu, devamsızlığın aracı olabileceğini öngörmektedir.”

---

14) Eşdeğerlik/Noninferiority ve Eşik Temelli Raporlama

• Δ eşiğini uygulama/klinik gerekçelerle belirleyin.

• Cümle şablonu: “%95 GA [−1.7, 0.1], alt sınır −3 eşiğinin üstünde → noninferiority sağlandı.”

---

15) Bayesçi Terimler: Öncel, Posterior, Güvenilirlik Aralığı

• Zayıf bilgilendirici önceller ve credible interval.

• Eşik olasılığı ile karar: P(etki ≥ δ) = 0.78.
  Cümle şablonu: “Etkinin en az 0.20 SD olması olasılığı %78.”

---

16) Raporlama Standartları: “Terim + GA + Etki + Varsayım”

• Her bulgu: tahmin, %95 GA, etki büyüklüğü, p (varsa), varsayım notu ve duyarlılık.

• Tablolarda birim ve tanım sütunu; şekillerde GA türü etiketi (örn. “%95 GA”).
  Şablon tablo başlığı: “Birincil sonuçlar: Ortalama fark, %95 GA, d ve p (varsayım notlarıyla).”

---

17) Terim–Kavram Karışıklıkları: Mini Sözlük ve Anti-Örnekler

• Anlamlı (significant) ≠ büyük (large) etki.

• OR ≠ RR; temel olasılığı verin veya mutlak fark yazın.

• Model uyumu iyi ≠ hipotez doğrudur.

• Kontrol değişkeni eklemek ≠ nedensel etkiyi garantilemek.

---

18) Görselleştirme Dili: Forest, Şerit, Akış ve DAG

• Forest: Alt gruplar ve %95 GA.

• Şerit (ribbon): Regresyon tahmini ± GA.

• Akış (CONSORT/STROBE): Örneklem yolları.

• DAG: Karıştırıcı/araç/kollider.
  Not: Renk körlüğüne uygun palet, tek cümlelik başlık.

---

19) Yazımda Tutarlılık: Semboller, Kısaltmalar, Birimler

• Semboller: β, OR, RR, d, η²; italik–düzgün kullanım.

• Kısaltma ilk kullanımda açılır: “Genelleştirilmiş Tahmin Denklemleri (GEE)”.

• Birim: Puan, yüzde puan, gün, mg/dL—her tabloda açık.

---

20) Uygulamalı Vaka: Okul Tabanlı Müdahale Projesi

Soru: Dijital okuma programı başarıyı artırıyor mu?
Tasarım: Kümeli (sınıf) rastgele atama; ölçüt: yıl sonu sınavı.
Analiz terimleriyle özet:

• Betimleyici: n=952 (M=76.4±9.1).

• Denge: std. fark < .05.

• Karma model: ICC=.07; β_treat=3.2 [1.1, 5.3]; d=0.28.

• Lojistik (geçme): aOR=1.31 [1.06, 1.61]; AME=+0.07.

• Alt grup: Düşük SES’te d=0.40; etkileşim β=−2.1 [−3.9, −0.3].

• Eksik veri: MAR; MI m=20; sonuçlar stabil.

• Çoklu test: İkincil sonuçlarda FDR q<.05.

• Sonuç dili: “Pratik anlamlı küçük–orta etki; düşük SES’te önceliklendirme önerilir.”

---

21) Hakem–Fon Paneli Beklentileri: Terimlerden Kanıta

• Açık hipotez ve başarı ölçütü (birincil/ikincil).

• Önceden belirlenmiş analiz planı (varsayım/düzeltme).

• Risk ve alternatif plan (varsayım ihlali durumunda robust yaklaşım).

• Etki büyüklüğü ve belirsizlik odaklı anlatım.

• Yeniden üretilebilirlik (kod, veri, sürüm notları).

---

22) Sık Yapılan Hatalar ve Düzeltme Cümleleri

• Sadece p raporu: “p=.03” → “Fark 3.2, %95 GA [1.1, 5.3], p=.004, d=0.28.”

• OR’u risk gibi yazmak: “%42 artış” → “OR=1.42; temel olasılık %62 olduğundan mutlak artış ≈ +6–8 yüzde puan.”

• Varsayımı belirtmemek: “Model uygundur” → “Breusch–Pagan p=.21, VIF<2, artık–uyum grafikleri sorunsuz.”

• Çoklu test yok sayımı: “10 sonuçta 3 anlamlı” → “İkincil ailede FDR q<.05 sonrası 2 sonuç kaldı.”

---

23) Standart Cümle ve Tablo Şablonları—Kopyala-Yapıştır Değil, Kılavuz

Cümle şablonları:

• “Etki büyüklüğü d=…; %95 GA [.., ..]; sonuç pratik eşiği aşıyor.”

• “Lojistikte aOR=…; AME=… yüzde puan; AUC=…, kalibrasyon iyi.”

• “Eksik veri MAR; MI m=..; duyarlılık analizleri tutarlı.”
  Tablo şablonu sütunları: Tahmin | %95 GA | Etki | p | Varsayım/Not.

---

24) Sonuç: Terimler, Kanıtın Ortak Dili

Akademik proje yazımında terimler, kanıtın ortak dilidir. Doğru kullanıldığında:

1. Okura ne yaptığınızı ve neden öyle yaptığınızı açık eder.

2. Bulguları etki + belirsizlik ekseninde, pratik eşiklerle ilişkilendirir.

3. Varsayımları ve duyarlılık sınamalarını görünür kılar; dış geçerliğe ve adalete dair sınırları dürüstçe anlatır.

4. Hakem ve fon paneli ile aynı referans sistemi üzerinden konuşmanızı sağlar.
   Bu yüzden metninizi; hipotez–varsayım–analiz–etki–GA–duyarlılık–eşik zinciri etrafında kurun. Terimler süs değil, kanıtın iskeletidir: İskeleti ne kadar sağlam kurarsanız, çalışmanız o kadar ikna edici, o kadar yeniden üretilebilir, o kadar yararlı olur.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.