Akademide SPSS ve Jamovi’nin Karşılaştırmalı Kullanımı

Akademide veri analizi yaparken karşımıza sık çıkan iki rota var: uzun yılların kurumsal standardı SPSS ve modern, açık kaynaklı jamovi. İkisi de tıklanabilir arayüzler, zengin istatistik menüleri ve karşılaştırılabilir çıktı tablolarıyla araştırmacıya “hızlı sonuç” vadediyor. Fakat asıl ayrım, yeniden üretilebilirlik, genişletilebilirlik, lisans/ekonomi, modülerlik, açık bilim uyumu, öğrenme eğrisi ve ileri modelleme desteği gibi boyutlarda belirginleşiyor. Bu makale, SPSS ile jamovi’yi tez ve makale üretiminde pratik gereksinimler üzerinden karşılaştırır: veri yönetimi, eksik veri, karma örnekleme ve ağırlık, GLM/GLMM, lojistik ve çok kategorili modeller, psikometri (AFA/DFA/ω/CR), görselleştirme, çoklu karşılaştırma, raporlama otomasyonu, açık bilim pratikleri ve eğitim kullanım senaryoları. Her alt başlık; karar ilkeleri, güçlü/zayıf yönler, somut örnekler, mini iş akışları ve “tez metnine yapıştır–çalıştır” türü rapor cümleleri içerir.

---

1) Felsefe ve Ekosistem: Kapalı–Kurumsal mı, Açık–Modüler mi?

• SPSS: Kurumsal destek, geniş kullanıcı tabanı, uzun yılların ders notları/şablonları ve “menüyle üretim” rahatlığı. Ek modüller (Complex Samples, AMOS, Bootstrapping vb.) genellikle lisans gerektirir.

• jamovi: Tamamen açık kaynak; R üzerine inşa edilen modüler bir arayüz. Mağazadan (Modules Library) GAMLj, medmod, Factor vb. modüllerle işlev büyür. R’a köprü olduğu için (jmv/R) geniş topluluk paketleri dünyasına açılır.
  Kısa karar: Üniversite laboratuvarları ve kurumsal veri yönetişimi SPSS’i tercih ederken, açık bilim ve maliyet odaklı ekipler jamovi’den büyük fayda görür.

---

2) Yeniden Üretilebilirlik: “Dün Ne Yaptıysan Bugün Aynısı”

• SPSS avantajı: Syntax ve OMS (Output Management System) ile analizleri, tabloları ve figürleri tek komutla yeniden üretme; kurumsal ortamlarda denetlenebilir iz bırakma.

• jamovi avantajı: Analizler canlıdır; veri dosyasıyla birlikte analiz tanımı (ayarlar) aynı projede saklanır. Bir parametre değişince çıktı anında güncellenir. R tarafına geçerek Quarto/R Markdown ile tam otomasyon kurulabilir.
  Rapor cümlesi şablonu: “Analizler tek komutla yeniden üretildi; SPSS’te OMS ile tablo–figür otomasyonu, jamovi’de proje dosyasında analiz izleri saklandı.”

---

3) Veri Yönetimi ve Temizleme: “Menü Kolay, Script Şart”

• SPSS: Değişken etiketleri, değer etiketleri, labeled missing, RECODE, AGGREGATE, SPLIT FILE gibi operasyonlar güçlü ve hızlıdır. Büyük, enine veri setlerinde performans çoğu zaman tatminkârdır.

• jamovi: Gündelik temizleme için arayüz yeterli; fakat kapsamlı veri mühendisliği için R köprüsü (dplyr/tidyr) devreye girer. Jamovi projesi ile birlikte veri dönüşümleri hatırlanır; R’la akış kodlanabilir.
  Pratik öneri: Geniş temizleme ve birleştirme (join) adımlarını R betiğine taşıyıp jamovi’ye “analiz katmanı” olarak dönmek; SPSS’te ise Syntax ile veri boru hattını sürümlemek.

---

4) Eksik Veri: Liste Bazlı Düşmeye Elveda

• SPSS: Multiple Imputation (MI) modülü ile MAR senaryolarında güvenilir atama; havuzlanmış (pooled) sonuçlar menülerden erişilebilir.

• jamovi: mice gibi R paketleriyle entegre akış; modül desteğiyle kullanıcı arayüzünden MI kurmak da mümkün.
  Tez dili: “Eksikler MI (m=20) ile atandı; havuzlanmış katsayılar ve %95 GA raporlandı. Jamovi/R akışında mice + pool(), SPSS’te ‘Analyze > Multiple Imputation’ yolu izlendi.”

---

5) Karma Örnekleme, Ağırlık ve Tasarım Etkisi

• SPSS: Complex Samples modülü; weight/strata/PSU tanımı, tasarıma duyarlı SE ve DEFF raporu. Kurumsal anketlerde “kutudan çıkar” çözümdür.

• jamovi: Modül düzeyinde gelişmekle birlikte, tasarıma duyarlı analizlerde R survey paketini çağırmak pratik ve esnektir.
  Karar: Klasik ulusal anket/araştırma verileri için SPSS Complex Samples hız ve denetim sunar; açık kaynak akışında jamovi + R/survey kombinasyonu aynı bilimsel zemini sağlar.

---

6) GLM/ANOVA/ANCOVA: EMMs ve Etki Büyüklüğü Dili

• SPSS: GLM ailesi menüden ulaşılır; EMMEANS ile ayarlı ortalamalar; effect size (η², partial η²) ve post-hoc’lar kolaydır.

• jamovi: GAMLj modülüyle GLM/ANCOVA/LM/GLMM kapsamı; estimated marginal means ve grafikler bir tık uzakta. Etki + GA odaklı rapor şablonları kullanıcı dostudur.
  Şablon cümle: “EMMs tabloları hem SPSS (EMMEANS) hem jamovi (GAMLj) ile üretildi; etki büyüklükleri ve %95 GA ile raporlandı.”

---

7) Lojistik/Poisson ve Genelleştirilmiş Modeller

• SPSS: GENLIN ailesi, link ve dağılım seçenekleri; robust kovaryans seçeneği; çıktı raporları kurumsal formatta. Karma yapı için GENLINMIXED/MIXED.

• jamovi: GAMLj Logistic/Poisson menüleri; marginal effects grafikleri; sonuçları “mutlak fark” diline çevirmeyi kolaylaştıran modül ayarları.
  Not: dengesiz sınıflarda SPSS’te Firth penalizasyonu doğrudan menüde sınırlıdır; jamovi’de R köprüsü üzerinden erişim kolaydır.

---

8) Çok Düzeyli (Karma) Modeller: Sınıf–Okul–Merkez

• SPSS: MIXED/GENLINMIXED ile rastgele kesme/eğim; ICC, varyans bileşenleri.

• jamovi: GAMLj Mixed Models; faktör–sürekli karışımı, rastgele yapı tanımı, EMMs. R tarafına açılabildiği için lme4/glmmTMB evreni erişilebilir.
  Tez rapor şablonu: “Karma modelde ICC=.07; müdahale etkisi β=… [GA]; EMMs grafiği eklenmiştir.”

---

9) Psikometri ve Ölçüm: AFA/DFA, ω ve CR/AVE

• SPSS: AFA için FACTOR; DFA/SEM için çoğunlukla AMOS (ayrı lisans). ω için yerleşik seçenek sınırlı; betikle/ek araçla yapılır.

• jamovi: Factor ve ek modüller; AFA/DFA, güvenilirlik (α/ω), ordinal seçenekler; SEM için R tarafında lavaan/semTools akışı hızlıca bağlanır.
  Uygulama: Likert verilerde polikorik korelasyon + WLSMV ile DFA; ω_total/ω_h raporlayıp CR/AVE ile desteklemek.

---

10) Çoklu Karşılaştırma, FDR ve Düzeltmeler

• SPSS: Bonferroni/Holm gibi düzeltmeler menüde; FDR (Benjamini–Hochberg) için genellikle OMS + Python kısa betiği pratik.

• jamovi: Bazı modüller FDR’yi seçenek olarak sunar; R tarafında p.adjust(method=”BH”) tek satır çözer.
  Kısa reçete: Birincil–ikincil–keşifsel aileyi tanımlayın; ikincil ailede FDR, birincilde Holm/Bonferroni.

---

11) Görselleştirme ve Belirsizlik: GA Şeritleri, Forest ve Kalibrasyon

• SPSS: Chart Builder hızlıdır; fakat tutarlı tema ve otomasyon için OMS + Python veya dış araç tercih edilir.

• jamovi: Çoğu modül sonuç figürlerini belirsizlik şeritleriyle üretir; R köprüsüyle ggplot2 dünyasının tamamına erişirsiniz.
  Tavsiye: Karar odaklı figür seti: Nokta + %95 GA, forest, marjinal etki şeritleri, ROC + kalibrasyon paneli.

---

12) Bootstrapping, Permütasyon ve Sağlamlık

• SPSS: Bootstrapping modülü menüden; CI üretimi kolay.

• jamovi: Birçok modülde bootstrap kutucuğu vardır; permütasyon/yeniden örnekleme için R tarafı kısa betiklerle pratik.
  Rapor: “Küçük örneklemde bootstrap %95 GA raporlandı; permütasyon duyarlılık testi sonuçları ek materyalde.”

---

13) Raporlama Otomasyonu: SPSS OMS vs jamovi + R Markdown

• SPSS: OMS ile “Parameter Estimates / EMMEANS / Fit” tabloları XLSX’e akıtıp Word/LaTeX şablonuna bağlayın.

• jamovi: Proje içi iz + R Markdown/Quarto ile tam otomatik rapor. Analizler değiştiğinde PDF/DOCX/HTML çıktı tek tuşla güncellenir.
  Tez pratiği: “Karar tablosu” (tahmin, GA, p, etki büyüklüğü, not) iki tarafta da otomatik üretilebilir.

---

14) Eğitimde Kullanım: Sıfırdan İstatistiğe Başlarken

• SPSS: Derslikte “menü → sonuç” akışıyla hızlı geri bildirim; sınav/ödevler mevcut kurumsal bilgisayarlarda sorunsuz.

• jamovi: Ücretsiz ve kurulumu kolay; öğrenciler kişisel bilgisayarlarında aynı sürümle çalışabilir. R’a köprü, ileri derslere yumuşak geçiş sağlar.
  Öğretim notu: İlk dönem jamovi ile kavram–görsel–GA odaklı; ileri dönem SPSS veya R ile iş akış otomasyonu ve karma tasarımlar.

---

15) Lisans ve Maliyet: Uzun Vadede Sürdürülebilirlik

• SPSS: Modül bazlı lisans; bütçe ve süre yönetimi gerekir. Kurum lisansı varsa sorunsuz, yoksa bireysel maliyet yükselebilir.

• jamovi: Ücretsiz; modül ekleme kolay. Proje dosyaları paylaşılabilir; öğrenciler için erişim bariyeri yoktur.
  Açık bilim bağlantısı: Araştırmayı tekrar etmek isteyen dış ekipler ek lisans gerektirmeden jamovi tarafında akışı izleyebilir.

---

16) Hızlı Karar Ağacı: Hangi Senaryoda Hangisi?

• Ulusal anket verisi (ağırlık/strata/PSU) + hızlı rapor: SPSS Complex Samples.

• Açık bilim ve tekrar üretim + grafiksel tutarlılık + kod paylaşımı: jamovi + R.

• Psikometri (ω/ordinal/SEM) ağırlıklı tez: jamovi + lavaan/semTools.

• Kurumsal standardizasyon, denetim izi, Word/LaTeX ile otomatik tablo entegrasyonu: SPSS OMS.

• Ders ortamı, maliyet kısıtı, ev/kişisel makine: jamovi.

---

17) Uygulamalı Örnek A (Eğitim): Kümeli RCT Analizi

Görev: “Geçme” (0/1) için müdahale etkisi.

• SPSS akışı: MI (m=20) → GENLINMIXED (pass ~ treat + pretest + (1|class)) → EMMEANS → OMS ile tablo–figür.

• jamovi akışı: MI (mice) → GAMLj Mixed Logistic → EMMs + AME grafikleri → R Markdown raporu.
  Sonuç dili: “aOR=1.31 [1.06, 1.61]; AME=+0.07 pp; ICC=.07; kalibrasyon iyi.”

---

18) Uygulamalı Örnek B (Sağlık): Noninferiority Testi

Görev: Δ=−3 puan.

• SPSS: ANCOVA + Bootstrapping; karar grafiğinde alt sınırın Δ üstünde olduğunu vurgula.

• jamovi: ANCOVA (GAMLj) + bootstrap GA + decision band grafiği (ggplot).
  Rapor: “Ortalama fark −0.8; %95 GA [−1.7, 0.1]; alt sınır −3’ün üstünde → noninferior.”

---

19) Uygulamalı Örnek C (Sosyal Bilimler): İçerik Analizi + Tematik Haritalama

• SPSS: Kodlu veriyle çapraz tablolar (CMH), risk ölçütleri; raporu OMS ile otomatikleştir.

• jamovi: Factor + metin modülleri; R tarafında tidytext/quanteda ile tema/duygu/stance; görseller ggplot ile.
  Sonuç: “Düzeltme içeren mesajlarda yanlış bilgi tekrarı −7 pp, FDR sonrası kalıcı.”

---

20) Sık Yapılan Hatalar ve Hızlı Onarımlar

• Yalnız p-değeri raporu: Her iki araçta da etki büyüklüğü + %95 GA zorunlu.

• Kümeyi yok sayma: SPSS’te Complex Samples/GLMM; jamovi’de GAMLj Mixed veya R survey.

• Ordinal Likert’te Pearson korelasyonu: Polikorik/ordinal seçenekler (jamovi), SPSS’te ek prosedür veya AMOS.

• FDR’siz çoklu test: jamovi/R p.adjust; SPSS’te OMS + Python betiği.

• Grafiklerde belirsizlik yok: Her iki tarafta da GA şeridi/forest/kalibrasyon paneli üretin.

• Reprodüksiyon izi eksik: SPSS’te Syntax + OMS; jamovi’de proje dosyası + R Markdown.

---

21) “Gönder Tuşu” Öncesi Kontrol Listesi (İki Araç İçin Ortak)

1. Veri temizleme adımları betik mi? (SPSS Syntax/R)

2. Eksik veri MI (m≥20) ve havuzlama raporlandı mı?

3. Tasarım (ağırlık/PSU/strata veya ICC) modele yansıtıldı mı?

4. Etki + %95 GA + pratik eşik/metrik (AME, NNT) verildi mi?

5. Kalibrasyon + ROC/Brier eklendi mi?

6. FDR/Holm politikası açık mı?

7. Görseller erişilebilir mi (doğrudan etiket/renk körlüğü dostu palet)?

8. Rapor otomatik üretiliyor mu (OMS ya da R Markdown)?

9. Kod–veri–çıktı sürümleri ve tohum (seed) belirtildi mi?

10. Tez ekinde “nasıl yeniden çalıştırılır” notu var mı?

---

22) Sonuç: İkisi de Doğru, Bağlama Göre Daha Doğrusu Var

SPSS ve jamovi aynı hedefe giden iki yol. SPSS kurumsal dünyada istikrar, denetim izi ve hazır modüllerle hız sağlarken; jamovi açık kaynak özgürlüğü, modüler genişleme ve R evrenine sorunsuz erişimle tekrar üretilebilir bilime ivme kazandırır.
Tez ve makale üretimi açısından en iyi strateji, araçları rekabet ettirmek değil, tamamlayıcı kullanmaktır:

• Kısa vadede SPSS ile Complex Samples/OMS;

• Orta–uzun vadede jamovi + R ile kod-temelli raporlama ve açık bilim.
  Nihayetinde doğru seçim, veri yapınız, modül gereksiniminiz, kurumsal lisans durumunuz, yeniden üretilebilirlik hedefiniz ve ekibinizin beceri seti tarafından belirlenir. Bu makaledeki karar ağacı ve şablonlar, hangi bağlamda hangi aracın “daha doğru” olacağına hızlıca karar vermenizi sağlayacaktır.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.