Akademide Veri Analizinde İleri SPSS Teknikleri

Akademide SPSS çoğu araştırmacı için “kolay menüler” demektir; oysa ileri düzeyde hedefimiz, yeniden üretilebilirlik, otomasyon, karmaşık tasarımlar, sağlam (robust) çıkarım ve programlanabilir raporlamadır. Bu makale, SPSS’i sıradan “tıkla–çalıştır” deneyiminin ötesine taşıyan teknikleri sistematik biçimde ele alır: Syntax ve OMS (Output Management System) ile tablo/şekil otomasyonu; Python/ R entegrasyonu; karma (complex) örnekleme tasarımları, karma (mixed) modeller, genelleştirilmiş doğrusal modeller (GLM/GENLIN), çok düzeyli veri, çoklu atama (MI), büyük veriyle verimli çalışmak, faktör/ölçek psikometrisinin ileri uçları, bootstrap/permütasyon, poststratifikasyon/weights, çoklu karşılaştırma ve FDR, marjinal etki (AME) ve EMMs hesapları, ROC–kalibrasyon, zaman–olay (survival) mantığı, toplu iş akışları ve kalite güvencesi… Her alt bölümde karar ilkeleri, örnek Syntax blokları, örnek olaylar ve rapor cümlesi şablonları bulacaksınız.

---

Gelişme

1) Proje Omurgası: Syntax + OMS + Versiyonlama

Hedef: Tek komutla analizleri, tabloları ve figürleri yeniden üretmek.

• Dosya düzeni: /data, /syntaxes, /outputs/tables, /outputs/figs, /logs.

• OMS ile yakalama:

OMS /SELECT TABLES
/IF SUBTYPES=[‘Parameter Estimates’,’Descriptives’,’Model Information’]
/DESTINATION FORMAT=XLSX OUTFILE=’outputs/tables/run_main.xlsx’ /TAG=’RUN1′.
* … analizler …
OMSEND TAG=’RUN1′.

• İyi uygulama: SPV yerine ham tabloları (XLSX/SAV/CSV) yakalayıp tez/Word/LaTeX şablonuna bağlayın.

---

2) Python Essentials ile SPSS’i “Betiklenebilir” Yapmak

Neden? Etki büyüklüğü ölçütleri, özel özetler, FDR hesapları, otomatik tablo/figür adlandırma.

BEGIN PROGRAM Python.
import spss, spssdata, math
# Cohen’s d (bağımsız):
def cohend(m1, s1, n1, m2, s2, n2):
sp=math.sqrt(((n1-1)*s1**2+(n2-1)*s2**2)/(n1+n2-2))
return (m1-m2)/sp
# Örnek: OMS ile hesaplanan grup özetlerinden d’yi yazdır.
END PROGRAM.

Rapor cümlesi şablonu: “Müdahale etkisi d=0.28 (%95 GA için bootstrap kullanıldı).”

---

3) Büyük Veri ile Verimli Çalışmak: Belirli Alanları Okumak, İndekslemek

• Sütun seçimi ve koşullu okuma ile belleği koruyun.

• Ön hesaplı özetler (AGGREGATE) ile “wide→long” dönüşümlerde hız kazanın.

AGGREGATE
/OUTFILE=’data/weekly_panel.sav’
/BREAK=student week
/mean_score=MEAN(score) /sum_time=SUM(mins).

İpucu: Çok geniş veri setlerinde SPLIT FILE OFF ve SET WORKSPACE ayarlarını bilinçli yönetin.

---

4) Çoklu Atama (MI): Eksik Veriyle İleri Analiz

Eksik veri mekanizması MAR ise MI ile yanlılığı azaltın.

MULTIPLE IMPUTATION var1 var2 var3 group
/IMPUTATIONS 20
/METHOD=MONOTONE (var1 REG, var2 REG, var3 REG)
/SAVE MODELS=YES IMPUTATIONS=ALL.

Havuzlama: MI sonrası regresyon/lojistik/GLM çıktıları pooled tabloya aktarılır.
Rapor: “MI (m=20) sonrası β=3.1 [1.0, 5.1]; liste bazlı analizle uyumlu.”

---

5) Karma (Complex) Örnekleme: Ağırlık, Strata, Kümeler

Anket/örneklem tasarımınız karma ise Complex Samples modülünü kullanın.

CSPLAN ANALYSIS
/PLAN FILE=’data/design.csaplan’
/PLANVARS ANALYSISWEIGHT=wgt STRATUM=strata CLUSTER=psu.
CSGLM y BY group WITH x1 x2.

Rapor: “Tasarım etkisi (DEFF)=1.6; robust SE ile aOR=1.22 [1.03, 1.45].”

---

6) GENLIN ve GLMM: Normalin Ötesinde, Düzeylerin Üzerinde

GENLIN: Binom, Poisson, Gamma vb. dağılımlar; link fonksiyonları.

GENLIN y WITH x1 x2
/MODEL x1 x2 DISTRIBUTION=POISSON LINK=LOG
/CRITERIA METHOD=FISHER(1) COVB=ROBUST.

Karma (GLMM): Rastgele kesme/eğim ile sınıf–okul gibi çok düzeyli yapı.

MIXED y BY group
/FIXED=group x1 x2 | SSTYPE(3)
/RANDOM=INTERCEPT | SUBJECT(class) COVTYPE(VC).

Rapor: “Karma modelde ICC=.08; müdahale β=3.2 [1.1, 5.3].”

---

7) EMMs (Estimated Marginal Means) ve Marjinal Etkiler

Amaç: Kovaryatlar sabitlenmiş durumda grup karşılaştırmaları.

GLM y BY group WITH pretest
/EMMEANS=TABLES(group) WITH(pretest=MEAN) COMPARE ADJ=HOLM.

Marjinal etki (AME): Lojistikte SPSS doğrudan vermez; SAVE=PRED PROB ile olasılıkları kaydedip Python bloklarıyla AME hesaplayın.
Rapor: “AME=+0.07 yüzde puan (%95 GA [0.02, 0.11]).”

---

8) Çoklu Karşılaştırmalar ve FDR (Benjamini–Hochberg)

SPSS post-hoc (Bonferroni/Holm/Tukey) sunar; fakat FDR için p’leri OMS ile dışarı alıp Python/Excel’de BH uygulayın.
Dipnot şablonu: “İkincil sonlanımlarda FDR q<.05 düzeltmesi uygulanmıştır.”

---

9) Bootstrap, Permütasyon ve Sağlamlık

Bootstrap (CI): Özellikle küçük/şüpheli dağılımlarda etkiler için.

BOOTSTRAP /SAMPLING METHOD=SIMPLE /VARIABLES= y x1 x2 /CRITERIA CILEVEL=95 N=5000.
REGRESSION /DEPENDENT y /METHOD=ENTER x1 x2.

Permütasyon: SPSS yerleşik sunmaz; ancak Python ile etiketleri karıştırıp istatistik dağılımını üretebilirsiniz.
Rapor: “Bootstrap %95 GA [1.1, 5.3]; sonuç parametrik GA ile tutarlı.”

---

10) ROC–Kalibrasyon: Sınıflandırma Modellerinde Güven Ölçüsü

ROC:

LOGISTIC REGRESSION y (1) WITH x1 x2.
SAVE PRED(PROB)=p_hat.
ROC CURVE y BY p_hat /PLOT=CURVE /PRINT=SE COORDINATES.

Kalibrasyon: Olasılık bantlarında gözlenen–beklenen karşılaştırma (Custom Tables + Python).
Rapor: “AUC=.81; düşük olasılık bölgesinde hafif aşırı tahmin.”

---

11) Kategorik Veri: CMH, Risk Ölçütleri, Etki Sunumu

CROSSTABS /TABLES=group BY outcome BY strata
/STATISTIC=CMH RISK
/CELLS=COUNT ROW COLUMN.

12) Psikometri: Ordinal Korelasyon, ω ve Bifaktör

Ordinal α/ω:

• Polikorik korelasyon matrisi → FACTOR ve/veya AMOS ile yükler → ω.
  Rapor: “Ordinal α=.86; ω_total=.88; bifaktör ω_h=.73.”

---

13) Jamovi/JASP ile SPSS İş Akışı: Çift Yönlü Uyum

Veriyi SPSS’te temizleyip SAV ile jamovi/JASP’ye aktarın; Bayes/SEM/TOST gibi ek analizleri orada yapın; tabloları tekrar SPSS OMS hattına bağlayın.
Not: Sürüm bilgilerini rapor edin (SSS: “Sürümler arası küçük farklılıklar”).

---

14) Ağırlıklandırma, Post-Stratifikasyon ve d-efekt

Ağırlık değişkeni ile temsiliyet:

WEIGHT BY wgt.

DEFF raporu: Complex Samples çıktılarından alın; belirsizlik yorumu tasarıma göre yapılsın.

---

15) Zaman Serisi/Panel Yaklaşımlarına Köprü

SPSS’te temel zaman serisi modülleri vardır; panel için çoğu zaman MIXED/GENLIN ile çözümlenebilir. AR(1) benzeri hata yapıları için karma model yanıtları veya dış araçlarla (R/Stata) entegrasyon önerilir.
Rapor: “Haftalık eğim +0.4 (GA [0.2, 0.6]); müdahale×zaman etkileşimi anlamlı.”

---

16) OMS ile “Karar Tablosu” Otomasyonu

Tek tabloda tahmin, %95 GA, p, etki büyüklüğü:

• OMS’de Parameter Estimates, Model Fit, EMMEANS tablolarını aynı XLSX’e toplayın.

• Python ile sütunları birleştirip kısaltma–dipnot ekleyin.
  Şablon başlık: “Birincil Sonuçlar: Tahmin, %95 GA, Etki, p (tasarım ve düzeltme notlarıyla).”

---

17) Grafik Otomasyonu: Tek Tema, Tek Dil

• Chart Builder yerine OMS + Python/R ile figür: tutarlı font, renk, GA şeridi.

• Forest: Alt grup OR/d + %95 GA; FDR sonrası vurgular.

• Akış (CONSORT/PRISMA): Şema SPSS dışı çizilir; ancak sayılar SPSS’ten otomatik çekilir.

---

18) Deneysel Tasarımlar: ANCOVA, EMMs, Noninferiority

• ANCOVA: Paralel eğim testi (etkileşim); başarısızsa Johnson–Neyman söylemi.

• Noninferiority: Eşik Δ; GA alt sınırı Δ’yı aşarsa “noninferior”.
  Rapor: “Alt sınır −1.7 > −3 → noninferiority sağlandı.”

---

19) Nedensel Çerçeveye Yaklaşmak: Eşleştirme ve Ağırlıklar

SPSS’te doğrudan eğilim puanı araçları sınırlı; Python/R ile MatchIt/WeightIt çıktısını SPSS’e geri getirin.

• Denge diyagnostiği: Standartlaştırılmış fark tablosu (OMS ile).
  Rapor: “Tüm kovaryatlarda |SMD|<.10; ayarlı OR=1.22 [1.04, 1.43].”

---

20) Kalite Güvencesi: Otomatik Kontroller ve Log’lar

• Eksik değer politikası: MISSING VALUES deklarasyonu.

• Tip/etiket kontrolü: ANALYZE → DESCRIPTIVES + Python kontrolü.

• Log dosyası: SET PRINTBACK=ON, tarih/sürüm başlıkları; hatalı çalışmaları izleyin.

---

21) Örnek Olay A (Eğitim): Kümeli RCT + MI + GLMM

• MI (m=20) → MIXED: posttest ~ treat + pretest + (1|class).

• Lojistik (pass) için GENLINMIXED; AUC & kalibrasyon ek analizi.
  Sonuç dili: “β=3.2 [1.1, 5.3]; aOR=1.28 [1.03, 1.59]; AME=+0.07.”

---

22) Örnek Olay B (Sağlık): Complex Samples + CMH + FDR

• CSPLAN ile ağırlık/psu/strata.

• CMH katmanlı OR; 15 ikincil sonuçta FDR.
  Sonuç dili: “MH-OR=1.31 [1.06, 1.61]; FDR sonrası 4 sonuç kaldı.”

---

23) Örnek Olay C (Psikometri): Ordinal ω, Bifaktör, Kısa Form

• Polikorik→DFA→ω_total/ω_h; DIF taraması; IRT bilgiye göre madde azaltma.
  Sonuç dili: “ω_total=.88; ω_h=.73; kısa form 8 madde ile α=.80.”

---

24) Sık Hatalar ve Çözümler

• Yalnız p-değeri raporu → Etki + %95 GA + pratik eşik.

• Kümeyi yok saymak → MIXED/Complex Samples.

• MI’sız eksik veri → MI m≥20.

• FDR’siz çoklu sonuç → BH/ q-değeri.

• Grafikte belirsizlik yok → GA şeritleri.

• OMS’siz kopyala–yapıştır → Otomasyon + tablo şablonu.

---

25) “Gönder Tuşu Öncesi” Kontrol Listesi

1. Syntax başlıkları ve sürüm kaydı var mı?

2. Eksik değer politikası açık mı?

3. Tasarım (ağırlık/cluster/strata) modele yansıtıldı mı?

4. Etki + %95 GA + çoklu düzeltme raporlandı mı?

5. EMMs/AME ile pratik dil kuruldu mu?

6. ROC + kalibrasyon verildi mi (sınıflandırma ise)?

7. OMS ile tüm tablolar tek kaynakta?

8. Grafikte GA şeridi/forest standardı?

9. Reprodüksiyon için veri–kod–sürüm paketi hazır mı?

---

Sonuç: SPSS’i Gelişmiş Bir Araştırma Platformuna Dönüştürmek

İleri SPSS teknikleri, menü kolaylığını kaybetmeden programlanabilir, denetlenebilir ve genişletilebilir bir analiz dünyasına açar. Bu yazıda çizdiğimiz omurga; OMS ile otomasyon, Python entegrasyonu ile özel hesaplar, Complex Samples/GLMM ile gerçekçi belirsizlik, MI ile eksik yönetimi, FDR ile çoklu test kontrolü, EMMs/AME ile karar odaklı raporlama ve ROC–kalibrasyon ile güven inşasını bir araya getiriyor. Böyle kurulan bir hat, tez ve makalelerinizde yalnızca “doğru” sonuçlar üretmekle kalmaz; aynı sonuçları, aynı yollarla tekrar üretilebilir kılar. SPSS’i “tıklanan kutu”dan çıkarıp kanıtın izini bırakan bir araştırma platformuna dönüştürmenin zamanı geldi.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.