Akademik Tezlerde Veri Analizi Sonuçlarına Ulaşım

Tez yazımında veri analizi sonuçlarına ulaşmak, yalnızca bir istatistik yazılımında bir iki düğmeye basıp “çıktı almak” değildir. “Sonuç”, araştırma sorusunun operasyonelleştirilmesi, veri erişimi, temizleme/ön işleme, modelleme/analiz, diyagnostik ve sağlamlık kontrolleri, belirsizliğin nicelenmesi, görselleştirme ve raporlama, tekrarlanabilir paketleme gibi aşamaların kanıt zinciri içinde elde edilir. Bu makale, özellikle tez bağlamında, sonuçlara hızlı, doğru, etik ve yeniden üretilebilir biçimde ulaşmanın uçtan uca kılavuzudur.

---

1) Araştırma Sorusu → Sonuç Haritası: Ön Kayıtlı Yol Planı

Neyi ölçüyor, nasıl ölçeceksiniz?

• Birincil/ikincil/keşifsel sonuçlarınızı netleştirin.

• Analiz planınızı kısa bir “ön kayıt” dosyasında yazın: değişken tanımları, modeller, kovaryatlar, etkileşimler, eksik veri stratejisi, çoklu test düzeltmesi.

• Karar eşiği belirleyin (ör. eğitimde +2 puan anlamlı/pratik; sağlıkta noninferiority Δ=−3).

Uygulama notu: Ön kayıt, tez jüri görüşmelerinde “neden bu analizi yaptınız?” sorusunun en ikna edici yanıtıdır.

---

2) Veri Erişimi ve Yönetimi: Doğru Dosyaya, Doğru Yolla Ulaşmak

• Kaynaklar: Kurumsal arşiv, kamu veri setleri, saha/anket, sensör/günlükler, sosyal medya, idari kayıtlar.

• Erişim protokolü: Etik kurul/IRB, veri paylaşım sözleşmeleri (DPA), gizlilik düzeyi, saklama yeri (şifreli disk/kurumsal bulut).

• Klasör mimarisi: /data_raw, /data_interim, /data_final, /code, /outputs, /logs.

• Manifest dosyası: Hangi veri hangi sürüm, hangi tarihte alındı? Sorgu betikleri ve filtreler metinle kaydedilsin.

Örnek olay: İdari öğrenci verisine erişimde kimlik alanları koarsen (yaş bandı, okul bölgesi); kimlikten arındırılmış bir analiz görünümü yaratın.

---

3) Veri Temizleme ve Ön İşleme: Sonuçların Sessiz Mimarisi

• Dönüşümler: Adlandırma (snake_case), tip kontrolü (int/double/factor), tarih–saat uyumu (UTC→yerel).

• Eksik veriler: MCAR nadir; çoğu MAR → Çoklu Atama (MI m≥20) veya model tabanlı yöntem (FIML).

• Aykırı/yanlış giriş: Mantık kontrolleri (yaş<5 ve sınıf=12?); görsel inceleme (box/violin).

• Metin verisi: Unicode normalizasyonu, emoji/link/mention stratejisi; dil tespiti.

• Kayıt birleştirme: Anahtar (id, tarih, okul) ile birleştirme; inner/left farkını günlüğe yazın.

Uygulama: Temizleme adımlarını betik haline getirin (SPSS Syntax / R / Python). Tezde, “Bkz. EK–Veri Boru Hattı” diye atıf verin.

---

4) Ölçüm Kalitesi: Güvenilirlik ve Geçerlik Kapısı

Güvenilirlik (α/ω/ICC/test–tekrar test) ve geçerlik (DFA–CR–AVE–HTMT) analizi yapılmadan sonuçlara geçmek, temeli olmadan bina kurmaktır.

• Tek boyut kontrolü: AFA/DFA (CFI/TLI≥.90, RMSEA≤.08).

• Ordinal ölçekler: Polikorik korelasyon, ordinal α/ω tercih edin.

• Kodlayıcı uyumu: Nitel derecelendirmelerde κ/ICC raporlayın.

Tez şablonu: “Ölçeğin tek boyutlu yapısı DFA ile desteklendi (CFI=.95). Ordinal α=.86; ω_total=.88.”

---

5) Analiz Çekirdeği: Uygun Modeli Doğru Soruyla Eşleştirmek

• Sürekli sonuç: t-test/ANOVA/ANCOVA; çok değişkenli için lineer model.

• İkili sonuç: Lojistik; dengesiz sınıfta Firth veya Poisson-robust risk oranı.

• Zaman–olay: Kaplan–Meier, Cox (PH varsayımı kontrolü).

• Kümeli veri: Karma (mixed) veya GEE; ICC raporu.

• Kategorik/çok düzey: Ordinal/Miltinomiyal lojistik; paralel eğim testi.

Karar ağacı: “Bağımlı değişkenin türü → tasarım (kümelenme/örnekleme) → eksik veri stratejisi → model.”

---

6) Varsayım ve Diyagnostik: Sonuçlara Giden Sağlamlık Yolculuğu

• Lineer modeller: Artık–uyum, Q–Q, kaldıraç/Cook’s D.

• Lojistik: Logit’te doğrusallık (splines), çoklu bağlantı (VIF), kalibrasyon, Brier skoru.

• Cox: Orantılı risk varsayımı (Schoenfeld artıkları).

• Ağırlıklı/karma örnekleme: DEFF ve robust SE.

Rapor cümlesi: “AUC=.81, Brier=0.17; 0.2–0.8 aralığında kalibrasyon iyi; karma modelde ICC=.07.”

---

7) Belirsizlik ve Etki Büyüklüğü: Sadece p-Değeri Değil

• %95 Güven aralıkları (GA) zorunludur; parametre tahminlerini pratik eşiğe bağlayın.

• Mutlak fark (yüzde puan) + göreli ölçüler (OR/RR) birlikte verilsin.

• Marjinal etkiler (AME): Lojistik modelleri politika diline çevirir.

• Etki büyüklüğü: d, g, η², OR, risk farkı, NNT.

Şablon: “aOR=1.31 (%95 GA [1.06, 1.61]); AME=+0.07 pp; eşik +5 pp idi—aşıldı.”

---

8) Çoklu Karşılaştırmalar: Aileyi Tanımla, Yanlılığı Yönet

• Plan: Birincil–ikincil–keşifsel aile.

• Düzeltme: Holm/Bonferroni; keşifselde FDR (BH).

• Rapor: “FDR q<.05 sonrası iki ikincil gösterge kaldı.”

---

9) Eksik Veri Stratejisi: MI ve Duyarlılık Analizleri

• MI (m≥20); atama modeli kovaryatça zengin.

• Havuzlama: Rubin kuralları.

• Duyarlılık: Pattern-mixture, en kötü–en iyi senaryolar, atama sayısını artırma.

• Tez dili: “MI sonrası ana etki +0.06→+0.05 pp; niteliksel yorum değişmedi.”

---

10) Kümeli ve Karma Örnekleme: Sonuçlara Doğru SE ile Ulaşmak

• Complex Samples (SPSS/Stata svy/R survey): Ağırlık (wgt), tabakalaşma (strata), küme (PSU).

• Rapor: “DEFF=1.6; tasarıma duyarlı SE ile aOR=1.22 [1.03, 1.45].”

• Karma modeller: (1|okul) kesmesi; gerekiyorsa eğim. ICC ve rastgele etki varyansı verilsin.

---

11) Replikasyon ve Tekrarlanabilirlik: Bir Tuşla Aynı Sonuç

• Kod merkezli üretim: SPSS Syntax / R / Python; OMS (SPSS) ile tablolara otomatik çıkış.

• Rapor tekliği: Koddan üretilen tablo/figürler → tezde aynı numara/başlık.

• Sürüm kontrolü: Git; betik–veri sürümleri ve tohum (seed) notu.

• Çalıştırılabilir ek: Quarto/Rmd/Notebook ile “tek komut” üretimi.

---

12) Görselleştirme: Sonucu Tek Bakışta Anlatmak

• Nokta + %95 GA: Ortalama fark/OR’ları gösterin.

• Forest: Alt gruplar, çoklu kovaryat etkileri.

• Marjinal etki şeritleri: Sürekli kovaryatla etkileşim.

• Kalibrasyon paneli: ROC + kalibrasyon eğrisi yan yana.

• Erişilebilirlik: Renk körlüğü dostu palet, doğrudan etiket, eksen–birim netliği.

---

13) Sonuçlara Ulaşmada Yazılım İş Akışları: SPSS–R–Python

• SPSS: Syntax + OMS + MI + Complex Samples; EMMEANS ve özel Python eklentileriyle AME.

• R: tidyverse (temizleme), mice (MI), glm/glmmTMB/gee, marginaleffects, survey, survival, ggplot2.

• Python: pandas, statsmodels (GLM/GEE), scikit-learn (ROC/kalibrasyon), matplotlib.

• Köprü: Veri temizliği SPSS’te, modelleme R’de; ya da tersi. CSV/SAV/Parquet ile kayıpsız geçiş.

---

14) Uygulama A (Eğitim): Tezde “Geçme Olasılığı” Sonucuna Ulaşmak

Soru: Program öğrencilerin dersten geçme olasılığını artırıyor mu?

1. Veri: Öğrenci×sınıf paneli; eksikler MI(m=20).

2. Model: Lojistik; pass ~ treat + pretest + SES + (1|class).

3. Diyagnostik: Splines (pretest), AUC=.78, kalibrasyon iyi; ICC=.07.

4. Sonuç: aOR=1.31 [1.06, 1.61]; AME=+0.07 pp [0.02, 0.11]; düşük SES’te +0.10 pp (etkileşim p=.03).

5. Rapor: Forest + marjinal şerit; “Hedefleme düşük SES’te öncelikli.”

---

15) Uygulama B (Sağlık): Noninferiority Sonucuna Ulaşmak

Soru: Yeni tedavi standardan kötü değil mi (Δ=−3 puan)?

1. Model: ANCOVA (son-test ~ grup + ön-test), robust SE.

2. Sonuç: Ortalama fark −0.8; %95 GA [−1.7, 0.1]; alt sınır −3’ün üstünde → noninferior.

3. Yan etki: RR=0.96 [0.81,1.14]; mutlak fark −1.2 pp (−3.8, 1.5).

4. Görsel: Eşik çizgili karar grafiği + Kaplan–Meier (varsa).

---

16) Uygulama C (Sosyal Bilimler): İçerik Analizi Sonucuna Ulaşmak

Soru: Kurumun kriz dönemindeki mesaj tonunda dönüşüm var mı?

1. Veri: 3 hafta penceresi; semantik genişlemeli örnekleme.

2. Kodlama: Nitel kod defteri (ton, tema, hedef); κ=.78.

3. Nicel: Konu modelleme (NMF) + duygu/stance sınıflaması.

4. Sonuç: “Yönlendirici” ton 48. saatte tepe; “düzeltme” teması 36–60 saat yükseliyor; düzeltmeye maruz kalanlarda yanlış bilgi tekrarı −7 pp (FDR sonrası).

5. Görsel: Tema–zaman ısı haritası + ağ haritası.

---

17) Heterojen Etki ve Adalet: “Kim İçin, Ne Kadar?”

• Etkileşim: grup×müdahale; alt gruplar için forest.

• Adalet metrikleri: Sınıflandırıcı sonuçlarında yanlış pozitif/negatif farkları, yeniden kalibrasyon.

• Rapor: “Düşük temsil grupta kalibrasyon sapması; yeniden kalibrasyonla fark azaldı.”

---

18) Duyarlılık Analizleri: Sonucu Sars, Kıpırdıyor mu?

• Model varyantları: Link fonksiyonu, robust SE, penalizasyon.

• Örneklem varyantları: Uç değer dışlama, ağırlık alternatifleri.

• Plasebo/DID testleri (zamanlı tasarımda).

• Tez cümlesi: “Duyarlılık analizlerinde ana etki yön/büyüklük olarak korundu.”

---

19) Sonuçların Tercümesi: Akademik Dil → Politika/Klinik Dili

• Mutlak fark ve karar eşiği üzerinden anlatın.

• NNT/NHB gibi karar ölçüleri; risk tabakalaştırma tabloları.

• Öneri: “Ön-test düşük öğrencilerde uygulamanın marjinal getirisi yüksektir; kaynak tahsisi burada önceliklendirilmeli.”

---

20) Raporlama Şablonları: Teze Yapıştır–Çalıştır

• Ana Tablo: Tahmin | %95 GA | p | Etki (d/OR/RR/AME) | Not (tasarım, düzeltme, yazılım).

• Diyagnostik Tablosu: Model uyumu, AUC/Brier/kalibrasyon, ICC/DEFF.

• Görsel Set: Ana etki noktası + GA, alt grup forest, kalibrasyon paneli, marjinal etki şeritleri.

• Metin Şablonu:

  “Müdahale birincil sonlanımda 3.2 puan artış sağlamıştır (%95 GA [1.1, 5.3], d=0.28). Lojistik modelde aOR=1.31 [1.06, 1.61], AME=+0.07 [0.02, 0.11]. Karma yapıyı hesaba katan modeller ICC=.07 raporlamıştır. İkincil sonlanımlarda FDR q<.05 sonrası iki gösterge anlamlılığını korumuştur. Duyarlılık analizlerinde ana sonuç değişmemiştir.”

---

21) Kalite Güvencesi: “Gönder Tuşu” Öncesi Kontrol Listesi

1. Verinin kaynağı, tarihleri, sorgu parametreleri manifestte yazılı mı?

2. Temizleme adımları betik hâlinde ve sürümlendi mi?

3. Ölçüm kalitesi (AFA/DFA, α/ω/ICC) raporlandı mı?

4. Model varsayımları ve diyagnostikler açık mı?

5. Sonuçlar %95 GA + etki büyüklüğü + mutlak fark ile mi verildi?

6. Kompleks tasarım/ICC/DEFF hesaba katıldı mı?

7. MI ve duyarlılık analizleri yapıldı mı?

8. Çoklu test düzeltmesi ve aile tanımı net mi?

9. Görseller erişilebilir ve karar odaklı mı?

10. Kod–veri–çıktı tek komutla yeniden üretilebilir mi?

---

22) Yaygın Hatalar ve Hızlı Onarım Cümleleri

• Yalnız p-değeri: “Etki x, %95 GA [a, b], d=…/AME=….”

• OR’u risk diye yazmak: “OR=…, temel olasılık %… olduğundan mutlak fark ≈ … pp.”

• Kümeyi yok saymak: “Karma/GEE kullanıldı; ICC=.…, robust SE.”

• Eksik veri stratejisiz: “MI (m≥20), atama kovaryatları, havuzlama yöntemi.”

• Kalibrasyon yok: “ROC yanında kalibrasyon eğrisi ve Brier verildi.”

• Görsellerde belirsizlik yok: “Nokta + %95 GA şeritleri eklendi.”

---

23) Açık Bilim ve Paylaşım: Sonuçlara Kolektif Güven İnşa Etmek

• Anonim/özet veri paketleri + kod + figür üretim betikleri.

• Lisans ve erişim düzeyi (kısıtlı kamusal/kurum içi).

• Denetlenebilir iz: Log dosyaları, betik çalıştırma süreleri, yazılım sürümleri.

• Ek materyal: “Reprodüksiyon kılavuzu” (nasıl çalıştırılır?).

---

24) Disiplinlere Göre Nüanslar

• Eğitim: Kümeli tasarım, okul/sınıf rastgele etkileri, AME ile politika dili.

• Sağlık: Noninferiority/eşdeğerlik; NNT; Kaplan–Meier ve HR forest.

• Sosyal Bilimler: GEE, ağırlıklandırma; içerik analiziyle karma hat.

• Mühendislik/Doğa: Ölçüm belirsizliği, log–log ölçekler, cihaz kalibrasyonu.

---

25) Sonuç: Tezde “Sonuçlara Ulaşmak” = Kanıt Zincirini Tamamlamak

Tezde sonuçlara doğru ulaşmak, baştan sona disiplinli bir kanıt zinciri kurmaktır.

1. Araştırma sorusunu ön kayıtlı bir planla operasyonelleştirin.

2. Veriye etik erişin; temizleme ve birleştirmeyi betik haline getirin.

3. Ölçüm kalitesini (AFA/DFA, α/ω/ICC) kanıtlayın.

4. Tasarıma uygun modeli seçin; varsayım–diyagnostik–kalibrasyon üçlüsünü ihmal etmeyin.

5. %95 güven aralıkları, etki büyüklüğü ve mutlak fark ile sonuçları karar diline çevirin.

6. Kümeli ve karma örneklemde robust SE/DEFF kullanın; eksik veride MI ve duyarlılık yürütün.

7. Görselleri karar verdiren şekilde tasarlayın; kod–veri–çıktıyı tek komutta üretilebilecek biçimde paketleyin.

8. Açık bilim ilkeleriyle denetlenebilir bir iz bırakın.

Bu disiplinli yaklaşım, jüri sorularını önceden yanıtlar; “neden böyle yaptınız?”, “ne kadar eminsiniz?”, “başkası aynı veriden aynı sonucu çıkarır mı?” gibi kritik sorulara güçlü, somut ve tekrarlanabilir kanıtlar sunar. Tezinizin bilimsel güvenilirliği ve uygulama değeri bu zincirin sağlamlığıyla doğru orantılıdır.

Akademi Delisi, eğitim ve akademik destek alanında kapsamlı hizmetler sunan öncü bir platformdur. Öğrencilerin akademik başarılarına yön verirken, onları bilgiyle buluşturmayı ve potansiyellerini en üst düzeye çıkarmayı amaç edinmiş bir ekibiz. Sitemiz bünyesinde ödevlerden projelere, tezlerden makalelere kadar geniş bir yelpazede destek sağlıyoruz. Alanında uzman yazarlarımız, öğrencilere özgün içerikler sunarken, aynı zamanda onlara araştırma, analiz ve yazım konularında rehberlik ederek kendilerini geliştirmelerine yardımcı oluyor.
Akademik hayatın zorluklarıyla başa çıkmak artık daha kolay. Akademi Delisi olarak, öğrencilere sadece ödevlerinde değil, aynı zamanda araştırma projelerinde, tez çalışmalarında ve diğer akademik gereksinimlerinde de destek sağlıyoruz. Sunduğumuz kaliteli hizmetler sayesinde öğrenciler zamanlarını daha verimli bir şekilde kullanabilirler. Uzman ekibimiz, her bir öğrencinin ihtiyaçlarına özel çözümler üreterek, onların akademik hedeflerine ulaşmalarına katkı sağlar.
Gelişmiş kaynaklara erişimden akademik yazım kurallarına, araştırma yöntemlerinden kaynakça oluşturmaya kadar her aşamada öğrencilere destek sunan Akademi Delisi, eğitimde yeni bir perspektif sunuyor. Amacımız, öğrencilere sadece geçici çözümler değil, aynı zamanda uzun vadeli öğrenme ve başarıya giden yolda rehberlik etmektir.